Targi Wschodnie – co po nich pozostało?

Targi Wschodnie były ważną imprezą handlową na terenie międzywojennej Rzeczypospolitej.  Odbywały się regularnie, co roku, na górnym tarasie Parku Stryjskiego, tam, gdzie pod koniec XIX w. miała miejsce Powszechna Wystawa Krajowa, wykorzystano zresztą część ocalałych pawilonów tej wystawy. Większość jednak powstawała specjalnie w tym celu. Targi odbywały się co roku od 1921 do 1939 r. W czasie wojny pawilony targowe zajęło wojsko, w trakcie działań wojennych część z nich została zniszczona. W l. 1955-65 odbywały tu wystawy rolnicze. Później cześć pawilonów została przebudowana na inne cele.

O Targach i ich historii napisano już wiele, dlatego skupię się tylko na tym, co pozostało po nich do dziś.

Wchodzimy na teren parku od ul. Samczuka (d. Poniatowskiego), przez główną, jedyną zachowaną bramę Targów (wg projektu Kaliksta Krzyżanowskiego i Tadeusza Sroczyńskiego, 1921 r.) – nr 50 na mapie. Kiedyś pod samo wejście podjeżdżał tramwaj, uruchomiony jeszcze z okazji Wystawy Krajowej w 1894 r. Zachowały się dwa pylony w stylu art deco, które służyły jednocześnie jako kasy (wstęp na Targi był płatny, bilet kosztował 1 zł).

Jak widać na mapce poniżej, wiele pawilonów przetrwało do dziś, niestety znajdują się w ruinie, zostały mocno przebudowane, lub, w najlepszym wypadku, pełnią zupełnie inne funkcje, niż pierwotnie.

(1) Pałac Sztuki

Na mapie nr (1). Pierwszy pawilon, jaki napotykamy, to Pałac Sztuki. Został zaprojektowany na Wystawę Krajową (proj. F. Skowron) i po jej zakończeniu niezmiennie pełnił swoją funkcję – odbywały się tu wystawy artystyczne. Na Targach Wschodnich mieścił ekspozycję włókienniczą. Dzisiaj jest tu… basen dla studentów Politechniki. Autorem przebudowy pod obiekt sportowy był Jan Bagieński.

(41) Panorama racławicka

Po przeciwnej stronie, trochę w głębi od głównej alei znajduje się okrągły pawilon Panoramy Racławickiej. Został wybudowany jeszcze na Wystawę Krajową w 1894 r. (proj. Ludwik Baldwin-Ramułt), na której Panorama była jedną z głównych atrakcji, dlatego też pozostawiono ją po zakończeniu wystawy. Jak się łatwo domyślić, pawilon nie był przeszklony, mocno uszkodzony w czasie wojny został gruntownie przebudowany (praktycznie wybudowany od nowa). Dziś mieści się w nim sala gimnastyczna.

(2) Pawilon Rolnictwa i Leśnictwa

Pawilon został wybudowany w l. 20. i swoją architekturą przypominał ziemiański dworek (proj. J. Noworyta).  Dziś mieści College Designu. Jest w dobrym stanie, ale mocno zmienił swój pierwotny kształt, na tyle, że na pierwszy rzut oka nie wygląda nawet na budynek ze 100-letnią historią.

Jeśli chodzi o dział rolniczy – nader zresztą bogaty – laika zainteresują ryby, rozmieszczone we wspaniałych, dużym kosztem założonych akwarjach. Można godzinami przypatrywać się ruchliwym karpiom, i to nie tylko maleńkim rybkom, ale nawet potężnym pięciokilowym okazom, które wykonują ewolucje pływacko-gimnastyczne, zgoła nieprzystojne ich potężnym cielskom i statecznemu wiekowi. Przeciwnicy kinetyki, a zwolennicy kolorystyki mogą do woli lubować się widokiem srebrnych uklei i krąpów, albo też jasno-złotych, oczywiście pod względem barwy, jazi. Nie brak w tem towarzystwie ani szczupaków, ani węgorzy, ani nawet raków, Całość nad wyraz efektowna.

Sprawozdanie z XV. Międzynarodowych Targów Wschodnich we Lwowie 31 sierpnia – 15 września 1935 r. s. 65

 

Fontanna z rusałkami obok pochodzi z lat 80.

(3) Pawilon Banku Przemysłowego

Znajduje się nieco w głębi po lewej stronie (na wysokości fontanny). Bank Przemysłowy powstał jeszcze za czasów galicyjskich, w 1910 r., jego celem było wspieranie przemysłu, zakładanie przedsiębiorstw, emisja akcji. W zarządzie zasiadali m. in. Dawid Abrahamowicz, Iwan Lewiński, Józef Neumann, a funkcję dyrektora pełnił m. in. Marcin Szarski. Bank rozwinął się po odzyskaniu niepodległości, miał kilkanaście oddziałów w całej Polsce, a także udziały w wielu firmach, m. in. w Fabryce Porcelany Ćmielów (jej wyroby prezentowano w pawilonie), warszawskiej fabryce parowozów. Bank upadł w czasie Wielkiego Kryzysu (1933 r.) wskutek problemów swojego zagranicznego inwestora (od 1926 r. właścicielem 85% akcji był koncern naftowy Devildera). Gmach banku mieścił się we Lwowie przy ul. 3 Maja 9 (ob. Strzelców Siczowych).

Dziś pawilon mieści bibliotekę przystosowaną dla osób z niepełnosprawnościami. Pawilon w stylu art deco, kiedyś w stylu dworkowym, który stracił swój urok po przebudowie dachu. Co ciekawe, logo biblioteki nawiązuje do oryginalnej bryły budynku, a utracone elementy zostały na nim wykropkowane (oprócz dachu także kamienna waza). Pawilon zaprojektował w 1921 r. Henryk Zaremba (ten od Gorgonowej).

 

(4) Pawilon Banku Małopolskiego

Również ze zmienionym dachem dotrwał do naszych czasów pawilon Banku Małopolskiego. Został on wybudowany w 1923 r. wg projektu Kaliksta Krzyżanowskiego i Tadeusza Sroczyńskiego. Dekoracja rzeźbiarska na pylonach jest najprawdopodobniej autorstwa Zygmunta Kurczyńskiego. Lwowski oddział banku mieścił się przy ul. 3 Maja 10 (ob. Strzelców Siczowych). Obecnie pawilon mieści lwowską Izbę Handlowo-Przemysłową.

Obok znajduje się ciekawy kiosk o obłych formach, pochodzący prawdopodobnie z lat 30. Obecnie nie pełni żadnej funkcji. Nie wiadomo, co się w nim mieściło, ale podobny projekt wykonano dla PKO:

(57) Kiosk tytoniowy

Na przeciwko znajduje się dawny kiosk tytoniowy arch. J. Noworyty, 1928 r. Zachował się projekt. Kiosk obecnie stoi pusty.

(5) Pawilon Banku Kredytowego Ziemskiego (L.O.P.P.)

Pawilon wzniesiony w 1921 r. wg projektu J. Noworyty. O Banku Kredytowym Ziemskim można poczytać tu. Pawilon później wykorzystywany był przez Ligę Ochrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Zachowany przez wiele lat w stanie bliskim do oryginału, mieścił szkołę sportową. Niedawno rozpoczęła się jego gruntowna przebudowa.

(6) Pawilon Naftowy

Pawilon, który zaznał mocnej przebudowy, Architektem pierwotnej wersji, wzniesionej w 1921 r. byli E. Czerwiński i A. Zachariewicz. O pawilonie wspominałam już przy okazji artykułu o mieszczącej się w nim restauracji Delice.

Wystawiono okazy parafiny, smarów, benzyny, olei, różne gatunki ropy naftowej, bardzo wiele cennych wyrobów map oraz modele z zakresu przemysłu naftowego. Ogromne zainteresowanie budził pokaz szybu naftowego w ruchu, głębokie wiercenie, wydobywanie ropy itd. Karpackiego Tow. Naftowego.

Poradnik Gospodarski. Pismo Tygodniowe. 1921.10.30 R.32 nr44

W latach 30. w pawilonie mieściła się wystawa towarów z III Rzeszy – miał on wówczas nieco inny wygląd. Za pawilonem zachował się budynek składów, również całkowicie przebudowany, ale zachowały się oryginalne kolumny. Dziś mieści bank.

(7) Pawilon Banku Handlowego (Francuski, Rumuński)

Pawilon z 1921 r., proj. E. Czerwińskiego i A. Zachariewicza. W dużej mierze zachował swój pierwotny wygląd, ale stoi pusty i niszczeje. Nad wejściem pierwotnie znajdował się herb Poznania (głównej siedziby Banku Handlowego), później usunięty (pawilon wykorzystywano jako francuski i rumuński), w czasach ZSRR zamieniony na znak Gospodarstwa Komunalnego USSR.

(9) Pawilon Targów Wschodnich

Najciekawszy, moim zdaniem, pawilon Targów pod względem architektonicznym, z podcieniami nawiązującymi do architektury małych miasteczek galicyjskich, z polichromią w stylu art deco. Jeżeli coś z niego zostało, to tylko fundament – pawilon został gruntownie przebudowany. Mieści salę gimnastyczną.

(45) Rotunda Sarotti

Naprzeciwko pawilonu nr 9 zachowała się, choć w stanie ruiny, rotunda niemieckiej firmy produkującej czekoladę, wybudowana w 1925 r. wg projektu T. Wróbla.

Wieża wodna

Przy granicy parku, pomiędzy pawilonami 9 i 10 znajduje się wieża ciśnień, pozostałość po Wystawie Krajowej w 1894 r., projekty Michała Łużeckiego wg szkicu Juliana Zachariewicza. Wieża została częściowo przebudowana w l. 70. W czasach sowieckich i obecnie mieści bar Wieża.

(14, 10) Pawilon Centralny (Nauki i Techniki)

Składał się z dwóch prostokątnych skrzydeł, otoczonych kolumnadą oraz umieszczonej pomiędzy nimi półkolistej części (proj. J. Bagieński i B. Wiktor). Zachował się tylko częściowo – lewe skrzydło, przebudowane w latach 30. w stylu funkcjonalizmu na osobny pawilon wg projektu Michała Ulama, służyło jeszcze do niedawna jako kino. Z przodu zostało całkowicie przebudowane, ale z tyłu zachowało oryginalny wygląd. Półokrągła część pawilonu stała jeszcze długo po wojnie, na przełomie lat 70. i 80., zniszczył ją pożar.

(29) Pawilon Cegielni Rudki

Trójkątny kiosk ze strzelistym dachem, zaprojektowany w 1928 r. przez Wawrzyńca Dayczaka. mieścił ekspozycję cegielni Felicja w Rudkach. Zachował się, ale jest w stanie ruiny. Niedawno studenci pomalowali jego fronton, który później oczyszczono z tynku, uniemożliwiając ewentualne poszukiwania dawnych polichromii. W kiosku znajduje się komórka na narzędzia.

(12) Pawilon Syndykatu (Czechosłowacki, Rumuński)

Pawilon z 1921 r., projekty Zachariewicza i Czerwińskiego. Wykorzystywany był również jako pawilon kolei państwowych (PKP). W czasach ZSRR magazyny, obecnie obiekt, pozbawiony dachu, znajduje się w ruinie. W l. 30 pawilon mieścił wystawę filmową.

W następnej części będzie o tych obiektach, po których, niestety, do dziś nie zostało ani śladu.

źródła:

Cвятослав Бабій, Архітектурний комплекс міжнародних східних торгів
у львові: історія, проблеми збереження, 2015

Wojciech Morawski, Słownik Historyczny Bankowości Polskiej do 1939 roku, 1998