Zamek Palanka w Mukaczewie

Zamek Palanka

Zamek powstał w jako jedna z twierdz broniących północnej granicy Węgier przed Pieczyngami i Tatarami. Nie wiadomo dokładnie, kiedy, ale był wzmiankowany już w XI w. Był jednym z najważniejszych zamków w regionie. Na przełomie XIV i XV w. zamek rozbudował władający wówczas (1396-1414) Mukaczewem (węg. Munkacs) litewski książę Fiodor Koriatowicz, który był bratem stryjecznym Jagiełły i ten sam, który wcześniej władał Podolem (któryś z jego braci prawdopodobnie założył miasto Kamieniec Podolski). Od brata Fiodora, Konstantego, wywodzą się Czartoryscy. Po wypędzeniu z Podola Fiodor kupił u króla węgierskiego (a prywatnie brata swojej matki) Mukaczewo, oraz żupy solne w Szaryszu i Beregu.

Zamek, stojący na wyniosłym wzniesieniu pochodzenia wulkanicznego jest położony na czterech tarasach: składa się z przedzamcza, zamku niskiego, średniego i wysokiego. Każda część jest oddzielona od następnej przeszkodą w postaci fosy i mostu zwodzonego. Mury w dochodzą do 3,8 m. grubości. Kiedyś bezpieczeństwa pilnowało 14 wież. Dwie z nich, przy wejściu do zamku wysokiego, nazwano na cześć Jerzego I Rakoczego i jego żony, Zuzanny Lorantffy. Zamkowa studnia ma 85 metrów głębokości. W skale wykuto również głębokie piwnice.

Rakoczy i Helena Zrinska

Zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli. W XVII w. nabył go książę Siedmiogrodu Jerzy I Rakoczy, ojciec Jerzego II, który swego czasu wyprawił się na Rzeczpospolitą i dziadek Franciszka I Rakoczego. Po śmierci Franciszka wdowa po nim, Chorwatka Helena Zrinska, wyszła za mąż za Emeryka (Imre) Thököly. Ślub odbył się w 1682 r. właśnie na zamku Palanka. Panna młoda miała wówczas 39 lat, jej wybranek 25. Połączyły ich ideały walki o niepodległość Węgier – Emeryk był przywódcą powstania antyhabsburskiego, w którym aktywnie pomagała mu żona. Po schwytaniu męża przez Turków i upadku powstania jeszcze przez trzy lata broniła się w Mukaczewie przed Austriakami, wytrzymując kilka wielomiesięcznych oblężeń. Zamek przeszedł do historii Węgier jako jedyny, którego nie zdobyli Austriacy. Helena w końcu poddała się dobrowolnie, skazując się na 7-letnie uwięzienie w klasztorze, dzieci zostały oddane do austraickiej szkoły. Po pokoju karłowickim emigrowała wraz z mężem do Turcji, gdzie zmarła. Jej synem był Franciszek II Rakoczy, przywódca kolejnego powstania antyhabsburskiego (1703-1711) – na dziedzińcu można zobaczyć brązową figurę przedstawiającą go jako chłopczyka u boku matki. W początkach XX w. ich szczątki pochowano w katedrze w Koszycach, z którymi rodzina była związana.

Powstanie Rakoczego

Zamek odegrał ważną rolę w powstaniu Rakoczego (kuruców). W momencie jego wybuchu Rakoczy przebywał u Sieniawskich w Brzeżanach (Elżbieta Sieniawska była wielką damą polityki, mawiano o niej, że to wielka rzędziocha tak dobrego obrotu, że z całą Europą miała konferencyje. Pośredniczyła w rozmowach węgiersko-rosyjskich, wspierała kandydaturę Rakoczego na tron Polski. Z panią domu połączył go jednak nie tylko polityczny interes, ale i „grzeszna namiętność”). Tam wydał swój słynny manifest „do wszystkich prawdziwych Węgrów szlachciców i nieszlachciców”, zaczynający się od słów Cum Deo pro Patria et Libertate, powtórzony potem w Mukaczewie, gdzie udał się niezwłocznie na czele oddziału 600 polskich ochotników. Szacuje się, że w powstaniu węgierskim mogło wziąć udział nawet kilkanaście tysięcy polskich ochotników.

Po upadku powstania Habsburgowie odebrali Rakoczemu majątek i zamek Palanok, podobnie jak inne włości w okolicy przekazali rodzinie Schönborn, lojalnej wobec cesarza. Odtąd zamek był narzędziem panowania Habsburgów nad Węgrami. Mieli oni do właścicieli tak wielkie zaufanie, że w czasie wojen napoleońskich to tu ukryto klejnoty koronne. Zamek służył także jako więzienie dla niepokornych (w 1848 ludność Mukaczewa zdobyła go szturmem i uwolniła więźniów politycznych). Rok wcześniej Mukaczewo odwiedził Sándor Petőfi, węgierski poeta romantyczny, który zmierzał na swój ślub z Julią Szendrey do pobliskiego Erdőd (obecnie Ardud w Rumunii, niedaleko Satu Mare).

Turul na zamku w Mukaczewie

W 1896 r. z okazji 1000-lecia Węgier postawiono na terenie zamku kolumnę pamiątkową z legendarnym węgierskim ptakiem turulem, która została rozebrana w l. 20. XX w., kiedy władzę węgierską zastąpiła czechosłowacka, zamek przeszedł na własność państwa, mieściły się w nim koszary (przywrócono ją w 2008 r.). Postawiono wówczas 7 takich pomników – w Devin (obecnie dzielnica Bratysławy), Mukaczewie, Braszowie, Zemun (obecnie dzielnica Belgradu), Nitrze, Pannonhalma, i Pusztaszer. Pierwsze cztery miasta miały być symbolicznymi bramami do Królestwa Węgier. Sam ptak, którego rozpiętość skrzydeł ma 6 m, waży 800 kg.

Po wojnie władza radziecka umieściła tu policję polityczną, a później szkołę rolniczą. Od 1993 r. działa tu muzeum.

Zdjęcia z 2015 r.: