świątynie Brzeżan, cz. 1

Kochane Brzeżany…

Miałam w zeszłym tygodniu kolejny raz jechać do Brzeżan, ale wyjazd został w ostatniej chwili odwołany. Dlatego siedzę i przeglądam stare zdjęcia, a dzieląc się nimi z Wami mam nadzieję, że choć w części pozwolą Wam odczuć genius loci tego miejsca.

Brzeżany to piękne miasteczko na Podolu (a właściwie: na Opolu), które urzekło mnie od razu swoją urodą. Jak większość miejsowości na Kresach było wielonarodowe i wielowyznaniowe, a każda z narodowści pielęgnowała swoje tradycje i obrządek.

Dziś kilka słów na temat brzeżańskich kościołów.

Fara

Największy i najstarszy kościół w Brzeżanach. Wybudowany na początku XVII w. w stylu gotyckim z elementami renesansu (w tym samym czasie we Lwowie powstawał pierwszy zabytek baroku). Jego fundatorem był Adam Hieronim Sieniawski, wnuk hetmana i założyciela Brzeżan. Boczne kaplice ufndowały bogate rody brzeżańskie. W krypcie pod wielkim ołtarzem spoczęli wnuk fundatora – hetman polny Mikołaj Hieronim Sieniawski i jego syn Adam Mikołaj, hetman wielki koronny, na którym zakończyła się męska linia rodu Sieniawskich.

Legenda mówi także, że w głównej nawie ugodzony strzałą tatarską zginął pułkownik Jakub Strzemieńczyk. Przed śmiercią miał zdążyć wypisać na ścianie świątyni własne epitafium, co prawda dość lakoniczne: „Tu leży Jakub, co miał za herb Strzemię, puślisko się urwało, a on hep na ziemię”. Przedwojenne poszukiwania nie wykazały choćby śladów takiego pochówku i epitafium.

W 1675 r. kościół spustoszył najazd turecko-tatarski. Odbudował go, wyposażył i ponownie poświęcił w 1775 r. Kryspin Cieszkowski, proboszcz brzeżański w randze biskupa za zgodą Wacława Sierakowskiego, arcybiskupa lwowskiego. W tym czasie w kościele było 6 ołtarzy i relikwie ośmiu świętych. Oprócz pięknego wyposażenia fara posiadała także bogatą bibliotekę, w której znajdowało się niemało starych ksiąg zbieranych przez kolejnych proboszczów, a opatrywanych łacińską… groźbą: „Kto by tytuł zniszczył, tego niech Pan wymaże z księgi żywota, kto by księgę ukradł, tego niech porwie cały legion sztanów”. 

Po II wojnie światowej świątynia została odebrana wiernym, zdewastowana i zamieniona na salę sportową. Ponownie otwarto ją w 1996 r. Prawie nic nie zachowało się z wyposażenia – za wyjątkiem jednego epitafium (Izabeli z Sapiehów Potockiej) i rzeźbionych renesansowych kolumn.

Wejście do świątyni zdobi portal z herbami: Leliwa (Sieniawskich), Pogonią oraz trzema herbami biskupimi: Korczak, Ogończyk i Dołęga. (zapewne Sierakowskiego, Cieszkowskiego i ?)

Niegdyś kościół otoczony był murem obronnym ze strzelnicami – zachowała się dzwonnica.

Ciekawostka: polska wikipedia w haśle „Brzeżany” nic nie wie o tym kościele :O

Kościół Bernardynów

Ufundowany przez Mikołaja Hieronima Sieniawskiego tuż przed wyprawą na bitwę wiedeńską w 1683 r. Zobowiązał on mnichów do odprawainia 928 (!) Mszy św. w roku w intencji „wywyższenia św. Matki-Kościoła, a poniżenia pogaństwa i odwrócenia grozy najazdów Porty Osmańskiej od Królestwa Polskiego”. Budowę ukończono dopiero w 1716 r., a pierwsi zakonnicy sprowadzili się w 1720 r.

W kościele znajdował się cudowny obraz św. Antoniego.

Mały barkowy kościółek góruje nad miastem, wznosząc się na zboczu wzgórza Starożyska. Po wojnie klasztor został zamieniony w więzienie, które funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Swego czasu krążyła nawet plotka, że niechlubnie zasłużony prezydent Ukrainy, Wiktor Janukowicz właśnie tu odsiadywał swój młodzieńczy wyrok za kradzież i rozbój.

Obecnie kościół jest udostęniany raz w tygodniu – w niedzielę o 8.00 jest w nim odprawiane nabożeństwo. (na zdjęciu klasztor i kościół widoczny na 2-gim planie)

Kościół zamkowy p. w. Trójcy Św.

Renesansowy kościół pochodzi z XVII w., ale jego prezbiterium jest starsze, gotyckie – zostało wybudowane w  poł. XVI w., równocześnie z zamkiem. Było to mauzoleum rodowe Sieniawskich, w boczych kaplicach złożono szczątki przedstawicieli czterech pokoleń rodu, poczynając od założyciela Brzeżan, hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Sieniawskiego, a kończąc na Prokopie Sieniawskim, który zmarł w I poł. XVII w.

Kościół był najcenniejszą pod względem wyposażenia świątynią Brzeżan i najpiękniejszym ich zabytkiem. Nad jego wystrojem pracował m. in. znakomity rzeźbiarz pochodzący z Wrocławia, Jan Pfister (później związany także ze Lwowem). Jego dziełem były nie tylko piękne stiukowe dekoracje zdobiące wnętrze, ale przede wszystkim nagrobki i sarkofagi kolejnych członków rodu. Niestety te mistrzowskie dzieła zostały zniszczone po II wojnie światowej – tylko fragmenty udało się ocalić do kolekcji muzealnych. Jeszcze w czasie I wojny światowej część pięknie rzeźbionych sarkofagów ze szczątkami włąścicieli Brzeżan przetransportowano do Pieskowej Skały, gdzie znajdują się do dziś.

W fatalnym stanie jest sam kościół – od wielu lat zamknięty popada w ruinę, a funduszy na dokończenie rozpoczętego remontu brak.

Druga część – kościół ormiański i cerkiew greckokatolicka – po świętach.

źródła:

Brzeżany 1530-1930.

Czernecki, Józef (1874-1929) Brzeżany : pamiątki i wspomnienia : w 100 rocznicę założenia gimnazyum

Grzegorz Rąkowski, Podole

* Czy wiesz, że możesz komentować logując się za pomocą facebooka, google, twittera, disqus lub bez logowania? Wystarczy, że klikniesz ramkę Rozpocznij dyskusję> Nazwa> Wolę pisać jako gość.