Dziś odwiedzimy kamienicę na Łyczakowie, ul. Werchratśkiego (d. Gołąba). Ten kawałek miasta aktywnie zabudowywano na pocz. XX w., a głównym przedsiębiorcą budowlanym, który tu działał (dziś powiedzielibyśmy: deweloperem) był Andrzej Gołąb (niektórzy uważają, że jego żona była pierwowzorem pani Dulskiej). To właśnie jego nazwiskiem została nazwana ulica – wcześniejsza Hoffmana Boczna. Zapolska rzeczywiście mieszkała przy tej ulicy, i to dość długo – jak podaje A. Kallas, od 1913 r. do śmierci w 1921 – początkowo pod nr 7, później pod 15, czy też pod nr 6, jak podaje książka adresowa; – w podobnych kamienicach, wzniesionych w tym samym czasie. Krótki przegląd książek telefonicznych ukazuje przekrój mieszkańców ulicy: pompier, porucznik, kilku profesorów gimnazjalnych, kilka nauczycielek prywatnych, kupiec, kilku urzędników skarbowych, restaurator, kierownik księgarni, adiunkt w namiestnictwie, emerytowany kolejarz, pracowniczka poczty, dwie akuszerki, służący, pomocnik aptekarza. Ówczesna klasa średnia. Z zewnątrz nowocześnie (secesja!), wewnątrz jednak trochę tradycyjnie i bardzo ozdóbkowo.
Klatka schodowa
Wyróżnikiem niemal wszystkich kamienic w okolicy są piękne, bogato zdobione, metalowe drzwi, możliwe, że z pracowni Jana Daschka. Klatkę schodową zdobią cementowe płytki podłogowe, kute balustrady schodów, dekoracyjne „korony” nad drzwiami do mieszkań – ten element dla uniknięcia dodatkowych kosztów mógł być odlewem gipsowym. Szczęśliwie zachowały się polichromie – kiedyś obecne we wszystkich klatkach schodowych, zamalowywane po wojnie jako nieodpowiadające filozofii nowych czasów. Polichromie zdobiły także mieszkania, wykonywali je, dziś dla nas anonimowi – przedstawiciele nieistniejącego już zawodu, malarze pokojowi.
Mieszkania
Dziś jednak zajrzymy jeszcze głębiej: do mieszkania. Mieszkania w tych kamienicach były zazwyczaj 3-4 pokojowe. Pamiętajmy, że nawet dla kogoś takiego, jak samotna Zapolska trzy pokoje to było niezbędne minimum: salon, sypialnia, gabinet – i żadne z tych pomieszczeń nie mogło wymiennie wykonywać funkcji innego; a co mówić o potrzebach rodzin złożonych z kilku osób? Plan typowego mieszkania znajdujemy w ogłoszeniach o sprzedaży nieruchomości (jest to w ogóle plan typowy plan dla Lwowa przełomu XIX i XX w., oglądałam takich mieszkań dziesiątki).
Na klatce były dwa mieszkania, drugie z tej pary było większe, miało dodatkowe wejście (na wprost schodów) – ten pokój mógł być wykorzystywany na prywatną praktykę. Wysokość mieszkań była standardowa na tamten okres – 3,5 m. Ogrzewano za pomocą pieców, które w wielu miejscach jeszcze się zachowały (m. in w mieszkaniu z ogłoszenia). Pozwalam sobie, aby zachować ten widok dla potomności, wrzucić zdjęcia z dwóch ogłoszeń, gdzie zachowało się sporo oryginalnych przedwojennych elementów: piece, parkiety, stolarka, klamki drzwi i okien, kafelki w kuchni, zimna szafka pod oknem, a nawet wanna, umywalka w kuchni i kredens:
Nie do końca jasną sprawą jest dla mnie, czy były w tych mieszkaniach toalety. Wiele wskazuje na to, że nie, mimo, że pocz. XX w. to tez początek instalacji kanalizacyjnych w mieszkaniach. Po pierwsze, w tamtych czasach toaleta, zgodnie z normami higieny, była oddzielnym pomieszczeniem, nie wspólnym z łazienką, jak widzimy na zdjęciach. Po drugie, sedes stoi w przejściu, co też wzbudza podejrzenia, że został dostawiony później. W końcu, na klatce, o której mowa, było osobne pomieszczenie na wspólną dla sąsiadów z piętra toaletę – wciąż czynną! – choć wykorzystywaną już tylko przez lokatorów jednego mieszkania, jak mi wyjaśniła przypadkiem napotkana mieszkanka kamienicy.
