Budowa
Zamek został wybudowany dla rodziny Sieniawskich, jednego z najpotężniejszych rodów XVI-w. Rzeczpospolitej. Głównym jego zadaniem była ochrona mieszkańców przed najazdami.Jego budowę rozpoczęto w l. 50-tych XVI w., a potem wielokrotnie unowoczesniano.
Zamek został wybudowany na grząskim grucie, na fundamencie z pali debowych. Szerokość trzęsawiska wynosiła ok. 800 m., w czasach, kiedy zasięg armaty nie przekraczał 500 m. W późniejszym okresie zamek otoczono bastionami. Aby zdobyć zamek, trzeba było pod ostrzałem jego załogi zdobyć ravelin, sforsować dwa kanały wypełnione wodą, po czym przedostać się przez bramę zamkową – zamek nigdy nie został zdobyty szturmem, jedynie raz za pomocą zdrady (przez Kozaków) i raz poddany przez samych obrońców Szwedom.
Twierdza Sieniawskich
Na wyposażeniu twierdzy w II poł. XVIII w. znajdowało się 78 armat, ponad 1000 sztuk ręczej broni palnej, ponad 100 hakownic i 9 organków (organki były strzelbą złożoną z 5 do 7 rur, które po kolei szybko zapalano. Prototyp dzisiejszych karabinów maszynowych). Jak na tamte czasy była to twierdza dobrze wyposażona w broń i amunicję, a także załogę.
Strona południowa, otoczona moczarami, była najbezpieczniejsza. Od tej strony znajdowała się brama wjazdowa i trzypiętrowe skrzydło mieszkalne z półokrągłą basztą. Od strony dziedzińca na trzecim pietrze znajdowała się ażurowa galeria, od strony zewnętrznej osiem okien. Nad bramą wjazdową zachowała się tablica fundacyjna z łacińską inskrypcją: Jaśnie Wielmożny Pan Mikołaj z Sieniawy, generał wojewoda ziem ruskich, hetman polny, halicki, kołomyjski i t. d. starosta zbudował ten zamek z ciosowego kamnienia własnym nakładem i kosztem na cześć wszechmocnego Boga i dla obrony wiernych chrześcian r. 1554.
Wyposażenie
Sale zamkowe, kórych w II poł. XVIII w. było 14, były urządzone z przepychem. Np. wielka sala obita czerwonym brokatem z plafonem przedstawiającym bitwę pod Żurawnem. Brokat to gruba jedwabna tkanina przetykana złotem lub srebrem. W innych pokojach znajdowały się sceny z bitwy pod Chocimiem, Wiedniem. W kolejnych salach sufity były rzeźbione, na jednym zamontowano układ planet w postaci głów ludzkich. Ściany zdobiły portrety rodzinne, królów i wodzów, świetych oraz krajobrazy. Posadzki pierwotnie kamienne zamieniono w XVIII w. na parkiety. Z mebli dokumenty wymieniają stoły marmurowe na drewnianych nogach. Urządzenie zamku świadczyło nie tylko o zamożności, ale i wykształceniu oraz patriotyzmie jego właścicieli. Malowidła z godnością i dumą wspominały czyny przodków i zachęcały młodzież do sprostania im.
W zamku było bardzo zimno – nie znano skutecznych sposobów ogrzewania, palono jedynie w kominkach.
Oprócz pokoi „pańskich” było też wiele skromniejszych pomieszczeń dla gości, służby, a także wielkie sale, w których mogli chronić się mieszkańcy Brzeżan w czasie „trwogi”.
(za zgodą NAC)
