Spacer #16: zakamarki górnego Łyczakowa
Dziś chcę Wam przedstawić niewielki spacer, w zasadzie moja dawną drogę z kościoła do domu – sprawdziłam, zdjęcia zrobione w niedzielę, 15 kwietnia 2018 r. Mieszkaliśmy wtedy jeszcze przy ul. Mącznej. Nie do wiary, przeprowadziliśmy się raptem dwa lata temu, a czuję się, jakby minęły wieki.
Można było chodzić ulicą Łyczakowską, co pewnie zajmowałoby mniej czasu, ale przyjemniej było spacerować wśród kwitnących ogrodów. Polecam Wam ten spacer, szczególnie wiosną.
Droga prowadziła ulicami Słodową, Piaskową, Krypiakiewicza (Galla), Sahajdacznego (Heninga), Krupiarską i Worobkiewicza (Orląt), na koniec dociera się do Mącznej. Architektura okolicy jest zróżnicowana – mijamy zarówno kamienice z przełomu wieków, jak i starsze, XIX-wieczne, zazwyczaj niziutkie, nawet parterowe; dalej zaczynają się wille w ogrodach (raczej skromne, łyczakowskie – okazałej zabudowy w tej okolicy prawie nie było), ukraińskie kolonie spółdzielcze z okresu II RP. Dziś ten rejon, położony w pieszej odległości od miasta, niedaleko dużego parku, cieszy się popularnością wśród lwowian. Mieszka tu m. in. obecny mer Sadowyj (przy Strzeleckiej).
ul. Słodowa
Nazwa pochodzi od browaru, który działał nieopodal w l. 70 XIX w. Na miejscu dzisiejszego bazaru i za nim w XVIII w. stał zamek księcia Janusza Wiśniowieckiego, tego od kaplicy Wiśniowieckich w katedrze, ale związanego także z franciszkanami, jako fundator wyposażenia pobliskiego kościoła św. Antoniego. Podobno jakiś książęcy sługa wstąpił do zakonu (jeśli miał go po drugiej stronie ulicy, byłoby to nawet prawdopodobne) i namówił księcia na tę fundację. Wiśniowiecki miał zresztą, zgodnie z Łyczakowską tradycją – na drugie imię Antoni.
Po drugiej stronie ulicy, aż do Lisnej (Leśnej) ciągnęły się ogrody klasztorne, zabudowane nie wcześniej niż w połowie XIX w.
Przy Słodowej znajduje się jeszcze dawny akademik dla słuchaczek seminarium nauczycielskiego (1892 r.). Nie był to typowy akademik, ponieważ wyposażono go we własne gospodarstwo: ogród, obory, piekarnię. Dziś mieści się tu szkoła. Kawałek dalej (nr 10) dawny przytułek dla bezrobotnych sług, prowadzony przez siostry zakonne, dziś przychodnia studencka. Tu skręcamy w Piaskową.
Ul. Piaskowa
Ulica bierze swoją nazwę od miejsc, z których czerpano piasek do potrzeb lwowskiego budownictwa i gospodarstwa. W połowie XIX w. była to jedyna droga na tym bezludnym w większości terenie. Jednak już od XVIII w. istniała tu, wówczas podmiejska, posiadłość należąca do francuskiej rodziny osiedlonej przed wiekami w Rzeczpospolitej, Longchamps de Berier. Nie wiemy, jak wyglądała, ale na mapie z poł. XIX w. prezentuje się uroczo: jakiś dworek, czy pałacyk, klomb przed wejściem, z tyłu park z wijącymi się ścieżkami. Zwróćcie uwagę na „rondo” w środku parku: to tu stał obelisk upamiętniający wizytę w posiadłości cesarza austriackiego Józefa II w maju 1781 r. Stąd nazwa Lonszanówka oraz dla pobliskiego lasku: Kaiserwald. Niestety nic z tego nie zachowało się do dziś, oprócz układu terenu – widoczna droga wzdłuż parku dziś prowadzi na parking i do niewielkiej cerkiewki, nieopodal której podobno można znaleźć fragmenty starych postumentów. W okresie międzywojennym na terenie dawnej posiadłości Longchampsów w willi Leonarda Podhorodeckiego mieściła się Wolna Akademia Sztuk – nieformalna szkoła artystyczna. Dziś jest to teren pod nr 15-17.
Po przeciwnej stronie Piaskowej kawałek zieleni – tu dawniej znajdowały się ogrody pałacu Wiśniowieckich. W głębi posesji pod nr 10 stoi willa, w której przyszedł na świat Adam Zagajewski. W dalszej części – przy zbiegu z Charkowską kamienice spółdzielcze z lat 20 i 30. Mniej więcej w połowie ul. Charkowskiej stała kiedyś cerkiew Krzyża Św., istniejąca co najmniej od poł. XVI w, a rozebrana po kasacie józefińskiej. Nie wiemy, jak wyglądała, ale była widoczna z daleka – jej wieża wystaje zza wzgórz na panoramie Lwowa z 1618 r.
Posuwamy się dalej ul. Krypiakiewicza (Galla), bliską mojemu sercu, bo mieszkaliśmy tu pod trójką chyba ze 4 lata. Ulica została wytyczona dopiero w l. 20. Podziwiając architekturę i przyrodę dochodzimy do ul. Repina. Jej dawne nazwy to Zdrowa (od prywatnego szpitala na rogu Łyczakowskiej) i Pszczelna. Przypuszczalnie to właśnie w tej okolicy, w domu przy ówczesnej Łyczakowskiej 93 mieszkał Teofil Ciesielski, botanik i badacz życia pszczół, który miał w ogrodzie pasiekę. Warto zwrócić uwagę na kilka ciekawych budynków w stylu funkcjonalizmu i kierujemy się w stronę ul. Krupiarskiej.
ul. Krupiarska
Krupiarska, Mączna i łacząca je ul. Worobkiewicza (Orląt) istniały już W poł. XIX w, a Maczna, choć oczywiście nie pod tą nazwą, jest nawet na mapach XVIII-wiecznych, ponieważ była kolejną drogą dojazdową do miejsc pozyskiwania pasku. Nazwy są późniejsze i nawiązują do popularnego na Łyczakowie zajęcia – produkcji mąk i kasz. Poprzednia nazwa Krupiarskiej to Łyczakowska Boczna Na Lewo Druga :). W początku ulicy, pod nr 6 mieszkał Henryk Vogelfanger – radiowy Tońcio.
Warto zwrócić uwagę na oryginalny i ładnie odrestaurowany dom przy ul. Worobkiewicza (Orląt) 7, wybudowany z czerwonej cegły w stylu historyzmu. Warto przejść cię kawałek dalej tą ulicą, a napotkamy jeszcze kilka uroczych domów, w tym parterowe, secesyjne kamieniczki z pocz. XX w. Ulica wyprowadzi nas na duży plac przy Mącznej.
ul. Mączna
Plac, na którym się znajdujemy, zajmowało dawne wyrobisko, z którego czerpano piasek dla Lwowa. W czasie II wojny światowej władze sowieckie wybudowały tu fabrykę ceramiczną, która miała pokrywać ogromne zapotrzebowanie na nowe pomniki. Dziś fabryka już nie działa, albo prawie nie działa, na jej terenie znajdują się różne pracownie i warsztaty. Jeden z opuszczonych budynków jest pokryty w całości fragmentami różnych wyrobów ceramicznych, w innym miejscu pozostały ślady starej fontanny. Powyżej fabryki są już tory i stacja kolejowa Łyczaków, ale nie ma do niej przejścia z tej strony ze względu na strome ściany odkrywki.
Dziś Mączna jest tylko jedną z sennych uliczek Łyczakowa, ale kiedyś było zgoła inaczej: przez krótki czas jeździł nią tramwaj, a były plany przekopania tunelu na drugą stronę Kajzerwaldu, aby połączyć Łyczaków z Podzamczem! Nie powiem, takie rozwiązanie byłoby nam bardzo na rękę, kiedy woziliśmy dzieci do przedszkola na tamtą stronę :)
źródła:
Мельник І., Загайська Р. Личаківське передміся, 2010
No to mam kolejną trasę spacerową…
Moja ulubiona dzielnica🙂-pięknie dziękuję za zdjęcia.
Pani Kasiu, wytyczenie ulicy J. Galla trzeba przesunąć w czasie do początku lat 30. propozycja nazwania tej ulicy pojawiła się dopiero w 1933. Wówczas postulowano, by tak nazwać ulicę Piaskową boczną, przy czym określenie Piaskowa boczna odnosiło się raczej do lokalizacji ulicy, i nie była to jej nazwa własna, taka, jaką dziś ujrzelibyśmy na tabliczce. Jest mało prawdopodobne, by wytyczona ulica, która szybko się zabudowywała (jak sądzę), mogła istnieć przez ponad 10 lat bez nazwy.
Ciężko powiedzieć jednoznacznie, bo formowanie się ulicy na pewno było procesem rozciągniętym w czasie. Literatura podaje l. 20., aczkolwiek na mapach z tego jej nie ma – pierwszy raz w takim kształcie pojawia się w 1931. Zabudowa na pewno była wcześniej, bo kamienica, w której mieszkaliśmy, była z 1928. Myslę, że spokojnie mogła funkcjonować przez kilka lat jako Piaskowa Boczna.
Możliwe, Wiek Nowy z 20 X 1929 odnotował ul. Boczną Piaskowej, a Słowo Polskie z
a Słowo Polskie z 16 XI 1930 – Piaskową Boczną. Przypuszczalnie mogło chodzić o późniejszą ul. J. Galla, bo inna Boczna Piaskowej chyba nie wchodzi w grę.
To by się też zgadzało czasowo.
A ten prywatny szpital, o którym Pani wspomniała, to pewnie chodzi o Dom Zdrowia dr. Soleckiego? Został ulokowany w dawnym domu prof. Ciesielskiego i oddany do użytku jesienią w 1908 r. Z reguły podawano jego adres ul. Zdrowa 2/ul. Łyczakowska 93. Prawdopodobnie wówczas, na przełomie 1908/1909 r., wytyczono ulicę i nazwano ją Zdrowa.W 1909 r. nazwa „Zdrowa” już była w obiegu.
Tak, chodzi o Soleckiego, z tym, że budynek dla szpitala (sanatorium) został wybudowany zupełnie na nowo – oddany w 1910 r. Nie wiedziałam, że działał początkowo w domu Ciesielskiego, który zresztą żył jeszcze (musiał się więc przenieść pod inny adres?), dziękuję za ciekawe uzupełnienie. Spróbuję dowiedzieć się więcej.
KL 14 VIII 1908: jesienią będzie oddany do użytku Dom Zdrowia dr. Soleckiego na Łyczakowie w d. realności prof. Ciesielskiego.
Możliwe, że to Pani ma rację, być może w tym przypadku „realność” dotyczy nie tyle domu, ile terenu.
Zapytałam kompetentną osobę i ustaliłam, co następuje: w pierwszych latach XX w. Ciesielski sprzedał dom z ziemią. Data budowy sanatorium jest podawana różnie: 1908 lub 1910. Instytucja przeprowadziła się z innego adresu na Łyczakowie. A teraz najlepsze: dom Ciesielskiego był nadal w użytku, zamieszkał tam sam Solecki; co więcej, dom nadal istnieje, ma się dobrze, jest jedynym z oddziałów szpitalnych! Zdjęcie przekazała Tetiana Tsiuliupa.
Zadziwiające jest funkcjonowanie w obiegu publicznym nazwy ulicy Zdrowa. Pojawia się w źródłach już w 1909, ale w grudniu 1912 r. ulicę nazwano Pszczelną. Mimo to jeszcze w latach 20. na planach Lwowa wyd. przez Książnicę Atlas (i nie tylko) mamy Zdrową. jak wytłumaczyć ten dualizm?
We Lwowie oprócz ul. Zdrowej była ul. Zdrowie, która znajdowała się na Nowym Świecie i była powiązana z fabryką wód mineralnych o tej samej nazwie, której właścicielem był m. in. Iwan Lewiński. Nazwę Zdrowa zmieniono ze względu na zbytnie podobieństwo, które prowadziło do pomyłek. Ul. Zdrowie (Zdorowia) istnieje do dziś.
TAk, ale to zupełnie inny rejon miasta, ul. Zdrowie odchodziła od ul. Na Bajkach. Tam, pod numerem 9 znajdowała się fabryka wód mineralnych i sodowych. Pierwotnie ta ulica nazywała się „Fabryki Zdrowie”, nazwa ta (chyba nieoficjalna, choć wymieniana w różnych wykazach ulic Lwowa) pojawia się w 1908 r. czyli rok przed ul. Zdrowa na Łycz. Nazwa FZ egzystuje sobie mniej więcej do 1912 r. W grudniu 1912 r. ulicy oficjalnie nadano nazwę Zdrowie, chyba tą samą decyzją Rady Miejskiej, co Pszczelna na Łyczakowie. A, że ludzie się mylili – no pewnie! Tu o pomyłkę było bardzo łatwo.
Wspomniana przez p. Katarzynę ul. Krupiarska ma też swoją tragiczna historię – w czasie walk o Lwów Ukraińcy zastrzelili tam bawiące się polskie dziecko (pisze o tym D. Markowski w „Dwóch powstaniach”). Być może miało to miejsce pod znajdującym się kilka numerów dalej za kamienicą Tońcia ukraińskim gimnazjum?
Nie słyszałam o tym wcześniej. Znane jest nazwisko tego dziecka?
Niestety, ale Markowski nazwiska nie podaje.
Sprawdziłem teraz i Markowski tę informację znalazł w dziele Józefa Białyni Chołodeckiego pt. „Ksiądz Jan Diugiewicz i Tegoż męczeńska śmierć w związku z krwawemi wypadkami lat 1918-1919” wydanym we Lwowie, brak daty wydania.